Tocante a la etimoloxía del términu Asturies, dellos autores creen que'l so orixe ta nel nome del ríu Astura (güei ríu Esla), los ribereños foron nomaos astures polos autores romanos.

                       CUEVA DEL PINDAL (RIBADEVA, REINO DE ASTURIAS)

PRIMEROS HABITANTES

Les evidencies qu'atestigüen les primeres presencies de pobladores tienen al rodiu de los 100.000 años d'antigüedá. Esta cronoloxía dánosla l'alscripción cultural de los abondos materiales afayaos. Trátase del momentu ente l'Achelense y el Musteriense o lo que ye lo mesmo ente'l Paleolíticu Inferior y Mediu.

A lo llargo'l Paleolíticu Mediu (80.000-35.000 B.P.) afítense estes poblaciones. Apaición por primer vez d'instrumentos trabayaos en güesu.

Ye nel Paleolíticu Superior (35.000-10.000 B.P.) cuando se constata una presencia importante de grupos d'Homo Sapiens Sapiens. Apaecen gran cantidá de ferramientes lítiques y ósies. Produción artística perimporte conectada con otres fasteres cantábriques, la so temática ye parietal basada n'animales, signos y representaciones antropomorfes, y un arte mueble esplandiente.

Ente'l X y el IV mileniu, cola fin de los tiempos glaciares, el paisax entama a tener l'aspectu d'anguañu. Estabilízase la llinia de costa y espárdese la viesca atlántica. Nesti momentu apaecen les cultures epipaleolítiques peles mariñes central y oriental: l'Aziliense y l' Asturiense, que tien nel picu asturiense el preséu más característicu.

                                                                              CASTRO DE CUAÑA

DEL NEOLÍTICU AL BRONCE ATÁNTICU

De magar el IV mileniu B.P. y fasta la cultura castreña, Asturies conoz delles cultures: El Megalitísmu del Neolíticu avanzáu. Apaez una importante actividá minera haza'l II mileniu, los dos principales recursos son: l'oru y el cobre (apaecen por primer vegada nos megalitos). La orixinalidá de les sos producciones caltiense a lo llargo de tola Edá de Bronce, adáptense influyencies integraes nun evidente sistema de rellaciones atlántiques ente Península Ibérica, Bretaña y les Islles Britániques, favorecíes pola bayura aurífera y  cuprífera d'Asturies, l'oru irlandés y l'estañu de Cornualles, Bretaña y Galicia. Esto afitaría la esistencia de tráficos marítimos nel Bronce Atlánticu (haza'l 1.000 B.P.) al traviés de les filiaciones estilístiques de materiales metálicos afayaos en tol cuadrante norocidental peninsular.

CAMPAMENTO ROMANU DEL MONTE CURIECHOS EN LA CARISA (CONCEYUS ALLER Y LENA)

(vense les llinies de lo que foron les denfenses)

EDÁ DEL FIERRU Y EDÁ ANTIGUA

Na Edá de Fierro desendólcase n'Asturies la cultura castreña. Los castros son poblaos fortificaos d'esta edá anque intúyese que puean tener l'entamu nel Bronce Final anque nun hai constancia arqueolóxica, el poblamientu castreñu anicial céntrase nel sieglu VIII a.n.e. Nel territoriu de l'Asturies de la Edá del Fierro habitaba la nación de los Ástures que s'estendía ente'l Cantábricu y el Ríu Duero pel territoriu de l'actual Asturies, Llión, Zamora y zones de Portugal y Ourense.                                                                            

Taben organizaos notres entidaes menores de les que, les más importantes yeren los Luggones y los Pésicos,, asitiaos al Este los Orenomescos y los Vadinienses al paecer de filiación cántabra. Al Oeste del ríu Navilubión citáu por Plinio (nun se sabe si ye'l Navia o l'Eo), taríen los Albiones. Ente'l añu 29 y el 19 a.n.e desendólquense les guerres asturcántabres escontra l'exércitu del Imperiu Romanu que tardaría 10 años en conquistar estes tierres. Les tierres de los astures y los cántabros sedríen les caberes de la península en ser conquistaes por Roma.

                                                                 SANTA MARIA DEL NARANCO

EDÁ MEDIA. EL REINU D'ASTURIES

Como resistencia a la ocupación árabe xurde'l Reinu d'Asturies que tendría la so primer capital en Cangues d'Onis. La Monarquía asturiana daría pasu nel sieglu X al Reinu de Lleón. Demientres la monarquía sedrá cuando se costruya'l nomáu Prerrománicu asturianu, declaráu Patrimoniu de la humanidá pola UNESCO.

El Reinu d'Asturies foi la primer entidá política cristiana que s'establez na península Ibérica tres del colapsu del Reinu visigodu tres de la muerte'l rei Rodrigo na Batalla de Guadalete y darréu la Invasión musulmana. El reinu duró dende l'añu 718 fasta'l 925 cuando Fruela II féxose col tronu del Reinu de Llión.

Orientación ideolóxico

Tres la victoria de Pelayo na batalla de Cuadonga (722) escontra los musulmanes establezse un pequeñu estáu nos montes asturianos que remanecería más tarde al Reinu d'Asturies. Esti territoriu nun s'establez como socesor del reinu godu nun entamu, como la mitificación posterior defendiere, sinón como un caudiellaxe surdíu d'un movimientu de resistencia conxuntu de los astures y cántabros. La influyencia de los inmigrantes que veníen afuxendo d'al-Ándalus, dirá-y amestando tendencies gótiques al reinu asturianu. Otramiente, nes caberes dómines del reinu, nos Anales escritos na época d'Alfonso II, entá criticaba a los visigodos culpándolos de la perda d'Hispania pal cristianismu. Les cróniques, nes que ta güei basáu'l conocimientu de la época, foron escrites toes en tiempos d'Alfonso III cuandu la influyencia ideolóxico goticista yera yá importante, son la Sebastaniense, Albeldense y Rotense. Asina, tratábase de cróniques sesgaes, impregnaes de providencialismu y goticismu. Amás gueten ensalar a los reis del llinax del duque Pedro de Cantabria (Alfonso III yera descendiente d'elli), frente a los reis que descendíen de Pelayu. Estes lluches ente los llinaxes cántabros y de Pelayo dieron llugar a una guerra civil col enfrentamientu ente Ramiro I y Nepociano.

Alfonsu I sedrá quien entame la espansión territorial del reinu cirstianu dende'l la so capital p'haza l'oeste, hasta Galicia y haza'l sur con continues incursiones nel valle del Dueru garrando  ciudaes y pueblos y llevando a los sos habitantes haza les zones más segures del norte.

Esto diba provocar el despoblamientu estratéxicu de la meseta, faciendo asina'l Desiertu del Dueru como proteición escontra futuribles ataques musulmanos.

Esti despoblamientu, defendíu por Claudio Sánchez-Albornoz, ye puestu en dubia güei, polo menos no que se refier a la so magnitú. La principal idega pa refutalu ye que toes les ciudaes conservaron el so nome, y en repoblándoles recuperaron darréu el so estatus (como les que yeren sede episcopal), lo que vien a indicar qu'en parte inda siguíen poblaes.

Espansión nel entamu

Pocu a pocu esti reinu dirá estendiéndose aprovechando les lluches internes en al-Andalus y consolidándose del llau norte'l cordal cantábricu, dende Galicia fasta Vizcaya. Fruela I, fíu d'Alfonso I, algama más dominios meseteños ampliando asina los del so pá. Sicasí, ye asesináu por nobles vinculaos a la casa de Cantabria. Sucederálu Aurelio, descendiente de Pedro de Cantabria que pon la corte nel actual conceyu de Samartín del Rei Aureliu ente los años 768 y 774. En morriendo esti, sucédelu Silo, que treslada la corte a Pravia. Silo taba casáu con Adosinda, una hermana d'Alfonso I (polo tanto, del llinax de Pelayu).

Caltenimientu

En morriendo'l reiSilo ye escoyíu'l xoven Alfonsu (que dempués sedría ALfonso II d'Asturies), pero Mauregato, fíu bastardu del rei Alfonso I, muerganiza una fuerte oposición y ye quien a algamar que'l nuevu rei se retire a tierres alaveses (la so ma, Munia, yera váscona) adxudicándose asina'l tronu d'Asturies. Esti rei, pesie a la mala fama que la hestoria-y da, caltuvo bones rellaiciones con Beato de Liébana, quiciabes la fegura más importante culturalmente del reinu, y sofitólu na so llucha a la escontra l'adopcionismu. La lleenda diz qu'esti rey yera fíu bastardu d'Alfonso I con una mora, y atribúye-y el tributu de les cien doncelles. Sucederálu Bermudo I, hermanu d'Aurelio. Llámase el diácono, anque probatiblemente namái recibiere votos menores.

Bermudo abdica tres d'una derrota militar, finando la so vida nun monasteriu. Alfonso II el Castu torna a Asturies proclamándose rei, finando'l períodu de relativa paz colos musulmanos de tiempos anteriores. Durante'l so reináu ye quien a conquistar Llisboa en 798 y vence tamién a los musulmanos nel Nalón (825). Pon la capital del reinu n'Uviéu y repuebla Galicia, Castiella y Lleón. Foi un reináu espuestu a ataques continoos de los musulmanos. Sicasí, espándese y apaez el arte asturicenseo, dando llugar a xoyes de l'arquiteutura medieval europea. Alfonso II instaura'l cultu xacobéu, y ye la primera fegura nel Camín de Santiago, que vincula a Asturies con Europa (sobremanera col reinu de Carlomagno), teniendo como enemigu común a un Sur de cultura oriental. Alfonso II yera de ma alavesa, colo que yá se-y ve la so intención d'atrayer al reinu asturianu a los sos vecinos váscones. Na batalla de Lutos (llodos n'asturianu), derrota con dureza a los árabes y bereberes que queríen finar cola creciente amenaza que suponía yá'l reinu. En 808, manda forxar la Cruz de los Ánxeles. Esti rei encarga al arquiteutu Tioda les construcciones de dellos edificios de calter rexiu y relixosos pa aguapiar Uviéu, de los cualos por desgracia mui poco inda sigui en pie.

Los reis que vinieron darréu, Ramiro I (fíu de Bermudo) que proclámase rei tres d'una guerra civil) y Ordoño I, viven nun períodu de guerra continua escontra los musulmanos. En tiempos de Ramiro I, desendólcase l'arte ramirense, l'apoxéu del prerrománicu asturianu. Esti rei llibra (llexendariamente) la batalla de Clavijo, na que Santiago sobro un burru blancu aida al exércitu asturianu escontra les tropes islámiques. Nel añu 844, una flota normanda apaecía frente a la costa de Xixón. Nun se conoz con seguridá si desembarcaren ellí, pero nun foron quien a los parar, pues siguieron fasta'l llugar que llamaben Faro de Brigantio (La Coruña), onde foron rechazaos, siguiendo la incursión hacia España (las crónicas asturianas llamaban España a al-Ándalus).

Ordoño repuebla Astorga, Lleón, Tui y Amaya. Establez rellaiciones estreches col reinu de Navarra, aidando probatiblemente a la lliberación del rei García Iñíguez secuestráu polos normandos. Dientru del procesu de venceyamientu col valle del Ebru, establez alliances colos Banu Qasi de Zaragoza, a los que tamién combate n'ocasiones en sucesives variaciones d'alliances. Ordoño tamién trata d'aidar, ensin ésitu, a los mozárabes toledanos en rebelión escontra l'emir cordobés. A la so muerte, sucédelu'l so fíu Alfonso III.

Cultura y sociedá

El reinu tinía una economía de subsitencia namái agrícola y ganadera, sobremanera rural, con Uviéu como l'únicu núcleu urbanu n'actual Asturies. Por embargu, había una serie de ciudaes importantes nes demás partes del reinu, como Braga, Llugo, Astorga, Lleón o Zamora. La sociedá, del tipu igualitariu nel entamu, va feudalizándose progresivamente, sobremanera cola llegada de población mozárabe de cultura visigoda. Paradóxicamente, esta población va cristianizando'l reinu que nun entamu asitiábase nuna zona con munchos elementos culturales paganos d'orixe celta (la ilesia de Santa Cruz, en Cangues d'Onís, primer vestixu arquiteutónicu, faise sobro un dólmen).

Pesie a que siempres se considerare que l'actividá cultural yera perescasa, el trabayu de Beato, l'acrósticu deidcáu a Silo, les construcciones prerromániques, etc, faen qu'esti puntu de vista tea camudáu.

La organización territorial taba lligada a comtes, que taben al mandu de les partes más alloñaes, tando'l núcleu inicial astur-cántabru embaxo mandatu direuto del rei. La estructura de la corte, l'oficiu palatín, yera muncho más simple que'l de los visigodos.

Llegáu Hestóricu

El Reinu d'Asturias vióse tradicionalmente como l'orixe de la Reconquista. Magar que nos entamos fore una llucha indíxena a la escontra los pueblos estranxeros (como los ástures y cántabros fexeren yá a la escontra romanos y visigodos), la gran espansión posterior y el fechu de ser el primer estáu non-musulmán tres de la invasión, contribuyiríen a da-y pie a esti mitu, que güei ta superáu pola hestoriografía contemporánia que ve la llucha del reinu asturianu como una llucha defensiva escontra l'estranxeru y la so posterior espansión nun intentu por asegurar la so defensa.

Foi tamién el llugar de ñacencia del asturianu, llingua que tamién falábase nel Reinu de Llión.

EL FECHU DIFERENCIAL ASTURIANU

Asturies tien una perclara personalidá hestórica, que se rastrea yá na Edá Media y que se nos espresa nuna triple vertiente: recintu xeográficu, sobro esti recintu un grupu humanu con un sentimientu de protagonismu común y esistencia d'un particularismu alministrativu.

Dende época mui temprana, yá dende'l s.XI (documentu de 1058 del Ríu Eo fasta'l Ríu Deva, de la Cordillera cántabrica a la costa. Fasta 1230'l llimite oriental va ser el Ríu Deva (doc d'Alfonso VIII de Castiella). Al oeste del Deva les Asturies d'Uviéu y al este les Asturies de Santillana que lleguen fasta'l Ríu Miera p'allá les tierres de "Transmiera".

La comunidá qu'habita esti escenariu ye una comunidá y dende bien ceo ye reconocida con una personalidá propio asina lo atestigüen una llarga nómina de fontes medievales, la más espresiva ye'l "Poema d'Almeria" compuesta pa engrandar la gloria d'Alfonso VII onde se citen los pueblos y mencionase al asturianu.

Particularismu alministrativu: Reinu d'Asturies, Creación del "Principáu d'Asturies" en 1388 y creación de la Xunta Xeneral.

                                                                                             MELCHOR GASPAR DE JOVELLANOS

Ente esta situación de toes formes dundaráse la Universidá d'Uviéu en 1574 a espenses del asturianu Fernando de Valdés Salas, Inquisidor Xeneral, Arzobispu de Sevilla y confesor del emperador Felipe II, pretendía sacar a Asturies del estáu d'abandonu y atraso, dende una optica na que veia a Asturies como tierra "descristianizada" y poro, como "tierra de misión"  o "Indies" d'España,

Nel siglo XVIII danse circunstancies favoratibles a la apaición d'una corriente de pensamientu ente sectores de les clases dominantes que dará llugar a l'espoxigue la Illustración. A traviés de los sos puertos, pola tradición d'intercambios maritimos col norte européu,entrarán les obres de Rousseau, Voltaire y los Enciclopedistas, y con elles les nueves idegues de progresu del continente. Ye'l nomáu "Sieglu de Les Lluces", nel que destacará Gaspar Melchor de Xovellanos, que sedrá'l primeru en facer un verdaderu programa de desendolcu basáu nel aprovechamientu racional de los recién descubiertos yacimientos carboníferos, l'establecimientu de comunicaciones terrestres interiores y cola Península, y les enseñances científico-técniques.

El 25 de mayo de 1808 la Xunta Xeneral del Principáu proclámase soberana, contra un poder central doblegáu a la autoridá de los franceses, unvía embaxadores a Inglaterra y declara la Guerra a Napoleón.

EDÁ CONTEMPORANEA

El sieglu XIX asturianu ta marcáu pol desendolcu industrializador, sobremanera a partir del tercer cuartu de sieglu. Fórmense asina los primeros noyos urbanos ya industriales na Asturies Central, produzse una llegada de mases de trabayadores de dientru y fuera d'Asturies a les zones industrializaes.

Con esto tamién entama el movimientu obreru organizáu, sobremanera dempués de La Güelgona de 1906. El movimientu obreru asturianu sedrá un factor principal na estructuración social del país nel sieglu XX, sobremanera nos periodos democráticos ya incluso en dómines de dictadura.

La primer fuelga xeneral política foi en 1917, la nomada Fuelga Revolucionaria de 1917, anque la primer fuelga xeneral minera n'Asturies data de 1890.

II Republica

En 1931 cuando llega la II República española los trabayadores asturianos tienen yá un fuerte gráu d'organización y combatitividá. Los obreros y mineros asturianos son mayoriatariamente socialistes y anarquistes.

N'Ochobre de 1934 españa la Revolución d'ochobre y el proletariáu asturianu algama'l poder del 5 al 16 d'ochobre desendólcase la nomada "Comuña Asturiana"; los trabayadores, organizaos en comités  revolucionarios, movilicen un   exércitu   d'unos 30.000 homes.

Llega a declaráse la República de Obreros y Campesinos d'Asturies. El gobiernu de la II República encárga-yos a los xenerales Goded y Franco la "pacificación" del territoriu coles tropes africanes utilizando estes métodos y medíes d'ocupación. Depués de la rendición y pese a les promeses feches, la represión va ser brutal.

EL MAZUCU FOI UN EPISODIO ÉPICU DE DEFENSA ESCONTRA L'EXERCITU FRANQUISTA

Guerra Civil

En 1936 estalla la nomada Guerra Civil española. La Guerra n'Asturies durará fasta 1937. Asturies queda aisllada na so resistencia'l güelpe d'estáu cola cayía del restu del denomáu Frente del Norte y el Conseyu d'Asturies y Lleón declárase soberanu pasando a denomase Conseyu Soberanu d'Asturies y Lleón, siendo Belarmino Tomás el so presidente. El Conseyu llega a emitir moneda propia los conocíos popularmente, tovía anguaño, como belarminos".

Franquismu

Cola ocupación total d'Asturies polos sublevaos entama n'Asturies el Franquismu. Demientres los cuarenta años de la dictadura franquista, Asturies sigue xugando un papel perimportante na llucha pola llibertá. Un fechu dundamental asocede na primavera de 1962, Asturies vive les importantes fuelgues mineres,nun entamu, que llue s'estenderán a otros sectaores. Les Fuelgues del 62 duraríen más de dos meses. Nesta dómina la rexón central nun para de medrar al rodiu de los grandes complexos siderúrxicos y mineros concentrándose nel 14% del territoriu cerca del 80% de la población.

La Crisis económica y social

Pue dicise qu'Asturies lleva en crisis unos 40 años. La crisis económica ye minera ya industrial (tradicional metal-mecánica) y en paralelo la ganaderia y la pesca.

Nun entamen a la mesmu tiempu:

. El decive de la Minería entama primero en 1959 col Plan d'estabilización económica que marca l'apertura d'importación d'enerxía (petroleo sobremanera) que competirá col carbón. Entama a cayer el númberu de mineros y zarrense mines y chamizos marxinales y nos años 60 les empreses mineres entren en problemes y piden aída al estáu, faciéndose esti cargu de la mineria cola creación d'HUNOSA en 1967. Poro Hunosa yá ye un frutu de la crisis, los empresarios desentiéndense del sector y l'estáu faise cargu por delles razones ente les que podríen entesacase: la propia idea d'autarquía, d'autosuficiendia que formaba parte del ideariu del rexime y per otru llau un miéu a qu'estallare Asturies, como venía faciendo hestoricamente. Hunosa nunca foi creada pa tener beneficios económicos y siempre dende'l primer añu tevo pérdides.

. Mientres el metal y la siderurxa pue dicise que van bien na etapa del desarrollismu. ENSIDESA ye una de les empreses emblema del Franquismu (como SEAT por exemplu). Na Industria privada, dempues del periodu d'autarquía hai inversión. Les 3 empreses importantes privaes (ente les que ta Duro Felguera) xúnense y creen UNINSA y entmaen a facer una moderna Planta de siderurxa integral pero llega un momentu que nun lo puen sostener, entrando l'estáu d'accionista pa fianr siendo ENSIDESA Este. La crisis de la Industria pesada entama a la vegada que en tol mundu cola crisis del petroleu. Entren en cirisi grnades empreses: Astilleros y Siderurxa con munchu emplegu.

. La industria textil, que nun ca foi básica fina nos años 70 y 80. Tamién la industria maderera cierra y entren en crisis o cierres el sector de componentes elléctricos.

Contextu

La dómina de la transición, onde tan nun primer planu y n'esclusiva los problemes y tensiones polítiques.

El Franquismu alredor nel 73 nun fai casu a la crisis, piensa que ye una coxuntura. Tien otros problemes políticos.

Dende la Muerte Franco fasta'l 78 les priodidaes polítiques centrenlo too.

Fasta 1982 gobierna la UCD, con graves problemes internos dada la so heteroxeinidá, ye un partíu de derecha (ensin presencia sindical) afrontar una reconversión implicaba una gran movilización sociales

En 1983 cuando gobierna'l PSOE van más de 13 años de crisis ensin que nin tan siquiera s'abordare la situación.

Contestu xeneral

Ye una dómina de restructuración del capitalismu faza mercaos internacionales, europeos o mundiales. El Reinu d'España alcuéntrase negociacindo la entrada na Xunión Europea lo que conlleva reconversiones obligaes.

Reconversión

Hai debate sobre el propiu terminu reconversión pue dicise que nun en tolos sectores hebio una verdadera reconversión. Nos astilleros hebio un axuste non una reconversión (igüense coses ya inviertese pa ser más competitiva) yá que nun s'invirtió nada. Na industria si hebio parte de reconversión. Na minería habría qu'esperar a los años 90. De 20.000 mineros en 1991 llegaráse a los 3.000 d'anguaño. Tampoco se pue falar de reconversión ya que namás se trata de cierres de pozos, anque cola denominación oficial de concentración de producción.

Reindustrialización

Intervienen los sindicatos pa pidir cobertures a los denomaos reconvertíos. Cuanta más movilización, más contrapartíes s'algamarán.

Los mineros consiguen les meyores contrapartíes, más que siderurxicos y a los astilleros (incluso más que trabayando). A los mineros tiense-yos mieu, amás ptienen reditos hestóricos de la llucha, gran poder de movilización y fuertes sindicatos.

Nos Astilleros algamense menos contraprestaciones que na siderurxa pero a base de movilización consiguen prestaciones asemeyaes. Dende la reconversión fasta güei. Otros sectores que nin si quiera se reconvierten (madera, textil,...) pierden tolos emplegos.

LA TRANSICIÓN

Demientres la nomada transición qu'entama tres la muerte de Franco'l 20 de payares de 1975 y que normalmente sul dase por finada en 1982 cola victoria del PSOE y la presidencia del Estáu de Felipe Gonzalez. Nun falta quien a esti procesu lu llama la Segunda restauración borbónica y tamién quien piensa que la transición entá nun finó.

Asturies nesta dómina vive manifestaciones autonomistes y entamen a xurdir grupos de revindicaicón llingüística y autonomista como Conceyu Bable raigañu tamién del primer nacionalismu asturianu que xurdirá nestes domines.